Zbliża się 90. rocznica odsłonięcia i poświęcenia Pomnika Legionistów w łososińskim parku. Z tej okazji przybliżamy historię tego miejsca.

KALENDARIUM

Lipiec – wrzesień 1914 rok – W dworze w Łososinie Górnej przebywało na zgrupowaniu kilkudziesięciu członków Polskich Drużyn Strzeleckich z powiatu limanowskiego.

8 września 1914 roku – Grupa strzelców z Ziemi Limanowskiej wyjechała z Łososiny do Krakowa, aby brać udział w tworzeniu Legionów Józefa Piłsudskiego na  Oleandrach. Nie byli przygotowani musieli wrócić do Łososiny. 

14 września 1914 roku  – Strzelcy po tygodniowym pobycie w Łososinie wyruszyli tym razem do Choczni k/ Wadowic. Otrzymali przydział do 3. Pułku Piechoty Legionów Polskich. Pułk ten stał się częścią późniejszej II Brygady Legionów Polskich.

2 października 1914 roku – 3. Pułk został skierowani do walk na front w Karpatach Wschodnich i Bukowinie.

3 grudnia 1914 roku – W związku z działaniami wojennymi (bitwa pod Jabłońcem)  Łososina Górna stała się wielkim obozowiskiem dla wojsk austriacko-pruskich.

11 listopada 1918 rok – Polska po 123  latach zaborów odzyskuje niepodległość. Łososina Górna wraz z Ziemią Limanowską odzyskuje niepodległość po 146 latach zaboru austriackiego.

1923 rok  –  LEGIONISTA inż. JAN DROŻDŻ z Jodłownika,  przybywa do Łososiny wraz z rodziną po ukończeniu studiów z zakresu rolnictwa górskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim.

1926 rok – LEGIONISTA – STANISŁAW ODZIOMEK z Sowlin, uzyskuje patent nauczyciela szkół powszechnych i otrzymuje posadę w Publicznej Szkole Powszechnej w Łososinie Górnej. Na początku 1928 roku obejmuje funkcję kierownika szkoły.

1926 rok – LEGIONISTA inż. JÓZEF MAREK z Budzowa k. Kalwarii,  absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie ogrodnictwa i sadownictwa zostaje zatrudniony na stanowisko instruktora sadownictwa w powiecie limanowskim.  W 1929 roku zostaje profesorem Górskiej Szkoły Rolniczej  w Łososinie Górnej.

1929 rok – Utworzenie Górskiej Szkoły Rolniczej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łososinie Górnej.

1934 rok – Odsłonięcie i poświęcenie POMNIKA LEGIONISTÓW w łososińskim parku.

1987 rok – Społeczność szkoły przy wsparciu parafii rozpoczyna estetyzację miejsca wokół Pomnika Legionistów.

1990 rok – Pierwsza po 51 latach  uroczystość patriotyczno – religijna zorganizowana przez SP nr 4 i parafię łososińską.  

2001 rok – W trakcie uroczystości  w cokole Pomnika Legionistów umieszczono urny z ziemią z cmentarzy wojennych i miejsc straceń Polaków – KATYŃ – MONTE CASSINO – CMENTARZ ORLĄT LWOWSKICH.  

2003 rok – Przy Pomniku Legionistów postawiono dwa działa.

2005 rok  – W trakcie uroczystości Narodowego Święta Niepodległości przy Pomniku Legionistów w Łososinie Górnej goszczono gen. dyw. Bronisława Kwiatkowskiego – 2KZ z Krakowa, który zginął w tragedii smoleńskiej. Cześć Jego Pamięci!!!

2009 rok – Przy Pomniku Legionistów w łososińskim parku posadzono „Dęby Pamięci” honorujące mjra Hipolita Gibińskiego i płka Tadeusza Władysława Grabowskiego zamordowanych przez NKWD.

2009 rok  – Film z okazji uroczystości Narodowego Święta Niepodległości w Łososinie Górnej zrealizowany przez Jerzego Piórkowskiego.

2010 rok – Uroczystość 20-lecia II liceum Ogólnokształcące im. Legionów Józefa Piłsudskiego.

2013 rok – W 70. rocznicę Rzezi Wołyńskiej w cokole Pomnika Legionistów umieszczono urnę z ziemią ze zbiorowej mogiły pomordowanych Polaków – PORYCK.

2017 rok  – Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Limanowej wraz z Akcją Katolicką z okazji zbliżającego się Jubileuszu 100 – lecia Odzyskania Niepodległości oraz 90 – lecia istnienia zakładu OSM wydała publikację pt.: „Łososina Górna w okresie międzywojennym we wspomnieniach Jerzego Drożdża” (syna Jana Drożdża).

2017 rok – Przywrócono przedwojenną tradycję „Poranków Patriotycznych„ programem „Tobie POLSKO śpiewamy” –  wspólnego śpiewania piosenek i pieśni patriotycznych.             

2018 rok – Z okazji 100 – lecia odzyskania niepodległości uroczystościom nadano szczególny charakter.

2019 rok – „Góry zakwitły sadami”  film dokumentalny o inż. Józefie Marku – legioniście w reżyserii Bogusławy Stanowskiej – Cichoń.

2019 rok –  Jubileusz 90. rocznicy powstania Górskiej Szkoły Rolniczej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz Sympozjum Naukowe w Łososinie Górnej.

2023 rok – Firma Konserwacji Zabytków – Jana Chodorowicza wykonała kompleksowe prace konserwatorskie  Pomnika Legionistów.

Pomnik Legionistów w 1939 r.

Dworek w Łososinie Górnej – okres międzywojenny

Urny w cokole Pomnika z ziemią z miejsc kaźni Polaków oraz z cmentarzy wojennych

Pomnik Legionistów w 2018 r. – 100 – lecie odzyskania przez Polskę niepodległości

Odnowiony Pomnik Legionistów – listopad 2023 r.

HISTORIA POMNIKA LEGIONISTÓW

11 listopada 1934 roku przy licznie zebranych odbyła się uroczystość odsłonięcia Pomnika Legionistów. Podniosłe przemówienie wygłosił, a następnie aktu poświęcenia dokonał ks. prałat Kazimierz Łazarski.

Napis na frontowej płycie inskrypcyjnej głosi: „1914 – 1934 Legionistom Synom Limanowskiej Ziemi, co na zew Wodza Józefa Piłsudskiego w krwawe poszli boje i w bojach tych legli w 20 rocznicę wymarszu Legionów Pomnik ten wznieśli Towarzysze Broni”.

Przemówienie o Czynie Legionowym wygłosili: Biedroń prezes Limanowskiego Oddziału Związku Legionistów, prof. Franciszek Bieda delegat Okręgu Związku Legionistów z Krakowa. Obaj występujący złożyli podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego Pomnika. Projekt Pomnika Legionistów wykonał Stanisław Odziomek, rzeźbę orła Stanisław Augustyn samouk, artysta, architekt, rzeźbiarz ze Żmiącej. Przy budowie i przygotowaniu placu wokół pomnika pracowali członkowie Związku Strzeleckiego w Łososinie Górnej oraz młodzież szkolna. Tą informacje potwierdzili za swojego życia członkowie Związku Strzeleckiego w Łososinie Górnej: Julian Ryś z Łososiny Górnej, Józef Golonka z Piekiełka – tata nauczyciela Stanisława Golonki, którzy pracowali przy budowie i byli uczestnikami odsłonięcia i poświęcenia  Pomnika.

W okresie międzywojennym w związku z działalnością edukacyjną w Górskiej Szkole Rolniczej naszą miejscowość, a tym samym Pomnik Legionistów odwiedzili minister WR i OP Wacław Jędrzejewicz oraz przedstawiciele tego ministerstwa, minister rolnictwa Janat Połczyński, wiceminister Józef Bek, wojewodowie krakowscy: Mikołaj Kwaśniewski, Piotr Małaszyński, kuratorzy Okręgu Szkolnego Krakowskiego, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesorowie z Anglii oraz  przedstawicieli Ligi Narodów z Genewy.

Pomnik przetrwał okres II wojny światowej i okres PRL – u.  W latach 70 i 80 ub. stulecia, szczególnie po śmierci kierownika szkoły, legionisty Stanisława Odziomka park, a tym samy miejsce koło Pomnika popadły w zaniedbanie. Ówczesny system polityczny zacierał w edukacji i życiu społecznym zasługi legionistów, a także fakt odzyskania niepodległości w 1918 roku. Jednak w wielu rodzinach z naszej miejscowości i parafii rodzice, sąsiedzi zachowywali pamięć i przekazywali wiedzę, swoim dzieciom, o naszych lokalnych bohaterach z okresu międzywojennego.

W 1987 roku nauczyciel Stanisław Golonka wraz z uczniami przy wsparciu ks. proboszcza Ryszarda Stasika rozpoczął estetyzację tego zaniedbanego miejsca. Zbierał także materiały o legionistach, którzy pracowali w okresie międzywojennym w Łososinie Górnej. W 1989 roku zainicjował przywrócenie przedwojennego Sztandaru Publicznej Szkoły w Łososinie Górnej dla Szkoły Podstawowej nr 4 jako spadkobierczyni tradycji edukacyjnych w naszej małej ojczyźnie. Dyrektor Stefan Kwietniowski w 1990 roku zaakceptował ten pomysł, a Rada Pedagogiczna podjęła uchwałę o organizacji uroczystości jubileuszowych. Z wielką radością tę inicjatywę przyjął proboszcz ks. Ryszard Stasik.

4 czerwca 1990 roku odbyła się pierwsza po 51 latach uroczystość patriotyczno – religijna. W trakcie uroczystości przy Pomniku Legionistów przy przedwojennych Sztandarach Publicznej Szkoły Powszechnej i Górskiej Szkoły Rolniczej, dzieci, młodzież, nauczyciele, goście oddali cześć i hołd legionistom Józefa Piłsudskiego, a szczególnie Stanisławowi Odziomkowi, Janowi Drożdżowi i Józefowi Markowi, którzy byli  związani z Łososiną Górną. Powstała Izba Pamięci i pamiątkowa szkolna ściana poświęcona ich życiu, walce i pracy w naszym środowisku. Do 2000 roku uroczystości organizowane przez społeczność szkoły wraz  z parafią miały charakter środowiskowy.

W 2001 roku nauczyciel Stanisław Golonka po konsultacji z dyrekcją szkoły i proboszczem zaproponował władzom miasta, aby uroczystości patriotyczne w naszej dzielnicy miały charakter miejsko – powiatowy i weszły na stałe do miejskiego kalendarza uroczystości. Wiązało się to z umieszczeniem w cokole pomnika urn z ziemią z Katynia, cmentarza Orląt Lwowskich we Lwowie  i Monte Cassino. W 2013 umieszczono urnę z ziemią z mogiły pomordowanych w Porycku Polaków podczas Rzezi Wołyńskiej. Władze miasta przyjęły tę propozycję i udzieliły wsparcia poprzez pomoc urzędu w załatwianiu spraw formalnych związanych z przybyciem Kompanii Honorowej WP, w umieszczeniu tej uroczystości w zaproszeniach miejskich i przesłanie ich do osób wskazanych przez organizatorów, a także wsparcie kilka razy finansowo przewozu wojska.   

W uroczystości tych po raz pierwszy wzięła udział  Kompania Honorowa 16 Batalionu Powietrznodesantowego z Krakowa oraz Kompania Związku Strzeleckiego „Strzelec” z Limanowej. W późniejszych latach dołączyła klasa wojskowa  z Tymbarku, a obecnie od dwóch lat Kompania  Honorowa 114 Batalionu Piechoty. Udział służb mundurowych trwa nadal i podnosi rangę uroczystości.

Od 2001 roku uroczystości organizowane w naszej dzielnicy zaangażowały wiele środowisk i stały się piękną jej wizytówką.

PODZIĘKOWANIA

Specjalne serdeczne podziękowania należą się dzieciom, młodzieży, nauczycielom, pracownikom obsługi naszej szkoły oraz rodzicom za organizację i merytoryczne przygotowanie uroczystości. Za patriotyczne programy słowno – muzyczne wprowadzające w uroczystości, za liczny udział oraz za pracę w przygotowaniu miejsca spotkania w parku. Za tworzenie patriotycznej atmosfery w społeczności szkolnej i wzbogacanie o nowe pomysły edukacyjno – wychowawcze.  To duża zasługa kolejnych dyrektorów naszej szkoły Stefana Kwietniowskiego, Juliana Franczyka, Haliny Golonki i obecnego Alberta Golonki. 

Należy przypomnieć wielką rolę w organizację uroczystości od 2001 roku, a zasadniczo od 1990 roku jaką odegrał nieżyjący proboszcz ks. Ryszard Stasik. Na spotkaniach organizacyjnych służył cennymi radami i pomocą. Organizował msze święte w intencji Ojczyzny, przyjmując kapelanów wojskowych oraz kapłanów, udostępniał Dom Parafialny i plebanię dla gości, wspólnie z organizatorami wspierał finansowo i rzeczowo organizację spotkania po oficjalnych uroczystościach. Angażował pracownika parafialnego do niektórych trudniejszych prac przy Pomniku Legionistów. Był to kapłan i człowiek, który promieniował wielką serdecznością wobec uczestników i społeczności szkolnej. Jego radość oraz serdeczność wobec dyrekcji, nauczycieli i uczniów była widoczna w wypowiedziach publicznych i rozmowach. Podkreślali to uczestnicy uroczystości z Tarnowa, Krakowa, Limanowej i stawiali za wzór tą piękną i owocną współpracę w przywracaniu pamięci i wyrażania szacunku dla legionistów i tych którzy walczyli  o wolną Ojczyznę

Za kontynuowanie, wsparcie, okazaną pomoc, tych ważnych uroczystości w naszym środowisku, za odprawione msze święte w intencji Ojczyzny, za wygłoszone homilie oraz udział w uroczystościach serdecznie dziękujemy kolejnym proboszczom ks. Stanisławowi Kowalikowi i obecnemu proboszczowi  ks. dr Kazimierzowi Fąfarze.

Z serdeczną i rzeczową pomocą w organizację uroczystości włączyli się druhowie Ochotniczej Straży Pożarnej, udostępniając sale i kuchnie wraz z zestawami obiadowymi w remizie oraz członkinie Koła Gospodyń Wiejskich, które pod przewodnictwem bardzo zaangażowanego Stanisława Matrasa  przygotowywały smaczne posiłki dla uczestników. Na tych spotkaniach przyjmowaliśmy niejednokrotnie od 150 – 180 osób.

Wsparcia udzielali członkowie Stowarzyszenia Rodzin Katolickich, Akcji Katolickiej, Zarządu Osiedla nr 5, kolejni radni z naszej dzielnicy, członkowie Sołectw z Łososiny Górnej, Walowej Góry i Koszar.

Serdeczne podziękowania należą się sponsorom, a szczególnie Panu Sławomirowi Kaliszowi właścicielowi restauracji  „Siwy Brzeg” i Panu Romanowi Dudkowi z firmy „Laskopol”, a także w późniejszych latach władzom miasta oraz dyrekcji szkoły za pomoc w przygotowaniu ciepłych posiłków.

W trakcie tych uroczystości gościli u nas w różnych latach:

Senatorowie RP: Krzysztof Pawłowski, Andrzej Chronowski, Jan Hamerski; Posłowie RP: Wiesław Janczyk, Bronisław Dudka, Tadeusz Parchański, Zofia Domka Krasicka, Urszula Nowogórska; Pełnomocnik rządu ds. rodziny i zarazem Poseł RP Kazimierz Kapera; profesorowie Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie;  Radni Sejmiku Województwa Małopolskiego: Stanisław Dębski, Grzegorz Biedroń, Urszula Nowogórska, Marian Wójtowicz, przedstawiciele Kuratorium Oświaty w Krakowie;  Burmistrzowie Miasta Limanowa: Leszek Woźniak, Marek Czeczótka, Władysław Bieda;  Wójtowie Gminy Limanowa: Bronisław Dudka, Władysława Pazdan, Jan Skrzekut, Starostowie Powiatu Limanowskiego; Władysław Bieda, Roman Duchnik, Jan Puchała, Mieczysław Uryga, Radni: Miasta Limanowej, Gminy Limanowej, Powiatu Limanowskiego, Sejmiku Wojewódzkiego,  Kapelani WP:  ks. płk Henryk Polak, ks. płk January Wątroba, ks. płk Tadeusz Bieniek; Kapelani 6BPD z Krakowa, przedstawicielie Komendy Powiatowej Policji, Powiatowej Straży Pożarnej, Kompania Honorowa 16 Batalionu Powietrznodesantowego w latach 2001 – 2012, gen. dyw. Bronisław Kwiatkowski,  Kompania Związku Strzeleckiego „Strzelec” obecnie JS 2402 w latach 2001 -2023, wielokrotnie klasa wojskowo – policyjna z Tymbarku i Związek Strzelecki z Tymbarku, Kompania Honorowa 114 Batalionu Piechoty, delegacje Związku Żołnierzy Wojska Polskiego, delegacje Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich  z Tarnowa,  delegacja Stowarzyszenie Rodzin Katyńskich z Tarnowa, delegacje szkół podstawowych z Limanowej; SP z Pasierbca,  SP  z Piekiełka, ZS im KEN  z Tymbarku, ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego w Limanowej oraz innych instytucji i stowarzyszeń.

Bardzo dużą pomoc organizacyjną, ale także upiększającą i zabezpieczającą Pomnik otrzymaliśmy od kolejnych władz miasta. Dziękujemy Burmistrzom Miasta: Leszkowi Woźniakowi, Markowi Czeczótce, Władysławowi Biedzie. Kolejnym członkom Rad Miasta kierowanym przez przewodniczących: Kazimierza Kowala, Ryszarda Kulmę, Irenę Grosicką,  Jolantę Juszkiewicz,  Wiesława Sędzika i Leszka Mordarskiego, a także Jolancie Szyler wraz z urzędniczkami z wydziału promocji UM Limanowa oraz Paniom z sekretariatu naszej szkoły.

Składamy podziękowanie kapelanom Wojska Polskiego, którzy gościli w trakcie uroczystości, przewodzili modlitwie i głosili homilie z okazji uroczystości.

Podziękowania kierujemy do kolejnych dowódców 6 BPD i dowódców 16 bpd z Krakowa, dowódców 114 bp w Limanowej, Stanisława Dębskiego dowódcy i strzelców JS 2402 w Limanowej  oraz Związku Strzeleckiego z Tymbarku,  kolejnych dyrektorów  ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego w Limanowej  i ZS im. KEN w Tymbarku za udział służb mundurowych  w uroczystościach.

Podziękowania składamy na ręce dyrygentów orkiestr, które towarzyszyły nam w trakcie uroczystości – Orkiestra Echo Podhala, Orkiestra Parafialna z Pasierbca, Orkiestra z Dobrej  i Orkiestra Parafialna z naszej parafii.

Dziękujemy kolejnym Komendantom i funkcjonariuszom policji Komendy Powiatowej Policji w Limanowej za zabezpieczanie przemarszów i uroczystości.

Dziękujemy firmie Konserwacja Zabytków – Jan Chodorowicz za wykonanie w 2023 roku prac konserwatorskich pomnika.

Dziękujemy redaktorom środków masowego przekazu: limanowa.in, TV 28, redaktorom prasy lokalnej i regionalnej za reportaże z uroczystości oraz sprawy dotyczące Pomnika Legionistów.

To wielkie zaangażowanie naszego środowiska, a także gości stanowi piękną lekcję patriotyzmu i wychowania obywatelskiego przekazywaną uczestnikom uroczystości, a szczególnie  młodemu pokoleniu.

/A.Golonka/